In de namiddag zeventien Augustus 2017 vond een massale aanrijding plaats op de wandelpassage van de Ramblas in hartje Barcelona, de drukste en meest toeristische plek van de stad. Er werden toen 130 mensen gewond en er kwamen veertien mensen om het leven. Later steeg dit aantal naar vijftien slachtoffers. De Catalaanse politie (Mossos d’Esquadra) sloten de stad af op zoek naar de dader(s). Het bleek om een enkele dader te gaan. Hij werd twee dagen na de aanslag buiten Barcelona aangetroffen en dood geschoten omdat hij een bomvest droeg, welke achteraf vals bleek te zijn.
De avond voor de aanslag vond een explosie plaats in een villa in de plaats Alcanar, nabij Tarragona. De Mossos deden er onderzoek naar. In eerste instantie dacht men dat het om een drugslaboratorium ging. Toen de politie echter na een tweede explosie bepaalde gassen registreerde van het explosief TATP, wist men dat het om de voorbereiding ging van een terroristische aanval.
Op 18 Augustus om 1:00 in de ochtend probeerden vijf jongeren van Marokkaanse afkomst op de boulevard van de badplaats Cambrills mensen aan te rijden en met messen te steken. Dit lukte echter slechts gedeeltelijk doordat er een politiecontrole werd gehouden. Er kwam toen één slachtoffer om. De vijf daders werden dood geschoten.
Men ontdekte dat de twee aanslagen en de explosie in de villa in Alcanar aan elkaar waren gerelateerd. Alle daders kwamen uit het dorp Ripoll. In de villa vond men onder andere DNA materiaal van de geestelijke leider van dit dorp, Abdelbaki Es Satty. Alles lijkt er op te wijzen dat hij de jongeren had geradicaliseerd en zijn contacten in het buitenland, waaronder in België en Frankrijk, had gebruikt bij de voorbereiding van de explosieven. De Imam had vier jaar lang gevangen gezeten wegens drugssmokkel. Tijdens zijn gevangenschap werd hij meerdere malen door de Spaanse politie en de geheime dienst, de CNI, bezocht. Na zijn gevangenschap werd hij niet Spanje uitgezet, zoals gebruikelijk is bij een buitenlands veroordeelde misdadiger.
Bij zijn vestiging in Ripoll werd de Catalaanse politie niet geïnformeerd over zijn crimineel verleden. Toevallig kwam zij er via de Belgische politie achter dat Es Satti in Spanje was veroordeeld. Hij kon zich daarom niet in België vestigen. De Catalaanse politie had geen vrije toegang tot de nodige informatie van de Spaanse politie en tot Europol. Hoewel het Spaanse ministerie van Binnenlandse Zaken na de aanslag beloofde hier verandering in te brengen, heeft de Mossos d’Esquadra nog steeds geen toegang tot Europol.
De Spaanse pers ontdekte dat de Imam met grote waarschijnlijkheid een informant van de geheime dienst was. Het is bekend dat Es Satti tot twee maanden voor de aanslag bezoek kreeg van de Spaanse politie en Guardia Civiel. Naar aanleiding over de persberichten dat Es Satty informant van het CNI zou zijn, informeerde het hoofd van de inlichtingendienst de politici van het Congres. Dit interview vond achter gesloten deuren plaats. De grootste politieke partijen in het Spaanse Congres, PP, haar coalitie genoot C’s en PSOE weigeren daarnaast een parlementair onderzoek naar de aanslag in te stellen. Zo’n onderzoek zou dan een openbaar karakter hebben. Blijkbaar willen de regeringspartij en haar gedoogpartners geen openheid van zaken geven.
De aanslag vond plaats kort voordat het referendum over de Catalaanse onafhankelijkheid zou worden gehouden. Deze was gepland op 1 Oktober. De Spaanse overheid was hier fel op tegen. Direct na de aanslagen wilde de Spaanse vicepresidente, Soraya Sáenz de SantamarÃa, de noodtoestand uitroepen en het leger in de straten van Barcelona en Catalonië laten patrouilleren. Dit ging toen uiteindelijk niet door omdat de Mossos d’Esquadra de terroristische bende geheel had ontmanteld en zij volledig controle over de situatie leken te hebben. De aanwezigheid van het leger zou het referendum hebben bemoeilijkt *.
De Catalaanse politie en de Generalitat reageerden op zeer adequate wijze na de aanslagen. Hierdoor speelden de Spaanse politie en overheden nagenoeg geen rol. Het optreden van de Mossos met betrekking tot de ontmanteling van de terroristische cel en van de Generalitat met betrekking van de opvang van de slachtoffers en hun familie werd internationaal zeer gewaardeerd. Kortom, de Catalaanse autonome regio liet zien dat zij zelfstandig, als een onafhankelijke staat, een crisissituatie goed weet af te handelen. De Catalaanse minister van Binnenlandse Zaken, Quim Forn, zei toen dat Spanje dit niet leuk zal vinden en dat zij vroeg of laat verhaal zal komen halen. Na het referendum werd Forn gevangen gezet wegens het medeondertekenen van de verklaring van de Catalaanse Republiek. De Mossos kwamen onder direct toezicht van het Spaanse ministerie van Binnenlandse Zaken. Dit frustreerde het onderzoek door de Catalaanse autoriteiten.
Hoewel veel over de aanslag bekend is geworden, zijn er nog zeer vele en dringende vragen die roepen op een antwoord. Waarom kon de Imam zich vrij vestigen in Ripoll zonder dat de Mossos werd geïnformeerd? Wat heeft Spanje te verbergen met een interview van de directeur van het CNI achter gesloten deuren en de weigering van een parlementair onderzoek? Waren de aanslagen te danken aan nalatigheid van de Spaanse overheden? Of, erger nog, liet zij de aanslagen toe om deze te gebruiken als politiek middel om het referendum te voorkomen? Gezien de recente geschiedenis van Spanje met haar Staatsterrorisme (waaronder de GAL affaire door de socialistische president Gonzales), het politiek gebruik van terroristische aanslagen en van de slachtoffers (zoals bij de aanslag van 11 Maart 2004, vier dagen voor de Spaanse verkiezingen), zijn dit legitieme vragen.
Maar vandaag is het geen dag van vragen en kritiek, van protest tegen een koning die wapenhandel drijft met Saudi Arabië, een regiem dat Daesh steunt, en dan het cynisme heeft Barcelona te betreden om de slachtoffers te herdenken. Vandaag is het een dag van het leggen van bloemen, van herdenking en van stilte aan de slachtoffers van een vreselijke aanslag, een jaar geleden.
* De stembussen werden via Frankrijk in China aangekocht en, samen met de in Frankrijk gedrukte stembriefjes, Catalonië binnengesmokkeld en clandestien verdeeld naar de stemlokalen.