Een jaar geleden: Het referendum, een persoonlijk relaas

2703 woorden

1. Opstaan!
De wekker stond op het punt om af te gaan, maar ik was al wakker. Het was 1 Oktober, half vijf in de ochtend en dus nog donker. Ondanks de spanningen van de afgelopen dagen, had ik toch redelijk rustig geslapen deze nacht, zij het kort. Nog voordat hij af ging, schakelde ik hem uit om mijn eega niet wakker te maken. Zachtjes ging ik naar de badkamer om me daar aan te kleden. Toen ik de trap af naar beneden ging hoorde ik toch nog een ‘Succes’ vanuit onze slaapkamer. Twee sneden brood en een koffie, zoals altijd anders houd mijn gestel het niet vol. Lopend ging ik naar het gebouw dat vandaag als stemlokaal in mijn dorp zou dienen. Het was druilerig weer, maar een paraplu was vooralsnog niet nodig. Voor mij liepen twee jongens. Gingen zij ook naar het stemlokaal? Maar aan het einde van de straat bogen zij af, al pratend een andere richting op.

2. Bij het stemlokaal
Het gebouw, ‘Polivalent’ genaamd en eigendom is van de gemeente, zal vandaag als stemlokaal functioneren, zoals dit het geval is bij alle stemmingen sinds de bouw er van zo’n vijf jaar geleden. Het is een grote zaal, vaak gebruikt voor concerten, meetings, feesten et cetera. Het heeft een grote glazen voorpui met een toegangsdeur dat grenst aan een pleintje. De ingang geeft toegang tot de hal. De zaal zelf wordt van de hal gescheiden door metalen rolluiken.

Op weg naar het pleintje vond ik grote rollen hooi opgesteld. Zij moesten de eventuele toegang van politiebusjes tot dichtbij het gebouw verhinderen. Aangekomen bij het de Polivalent stond er al een flinke groep mensen op het plein. Ik schat een stuk of vijftig. Men had er een grote tent opgezet met daarin een bar, wat tafeltjes en stoelen. Enkele dagen voor het referendum hadden we dit in de actiegroep van het CDR (de Commissie ter Verdediging van het Referendum; een overkoepelende organisatie van burgerbewegingen en politieke partijen) besproken. Er werd toen voorgesteld om ‘s-ochtends koffie, drinken, en sandwiches met braadworsten te verkopen. voor het middageten zou een grote paella worden gemaakt. Samen met een ander lid was ik er op tegen. We vonden dat het referendum, een serieuze aangelegenheid waar we jaren voor gestreden hadden, niet moest ontaarden in een ordinaire picknick. De meerderheid vond dat er wel voor drinken en eten gezorgd moest worden, want we zouden de gehele dag mensen nodig hebben om de stembussen te verdedigen. Achteraf gezien ben ik blij dat men er voor gekozen had.

3. Voordat de deuren opengaan
Rond vijf uur gingen de lichten in het lokaal aan. Er was al enige beweging te horen, maar nu zag men de slaapzakken en de jongeren die binnen in het lokaal de nacht hadden doorgebracht, waaronder mijn dochter. Ook de nacht en de dag er voor hadden de jongeren in het gebouw gebivakkeerd, evenals in andere stemlokalen overal in het gehele land. Bij de scholen gingen leden van de CDR’s, vaak de ouders van de leerlingen, direct naar binnen toen de leerlingen op Vrijdagmiddag de scholen verlieten. Hiermee voorkwam men dat de gebouwen door de politie zouden worden afgesloten en verzegeld. De jongeren moesten om zes uur uit de Polivalent zijn om de de zaal gereed te maken voor het stemmen.

Ons werd verteld dat, wanneer er politie zou arriveren, we dicht opeengepakt voor de toegangsdeur van het gebouw moeten gaan staan. Iemand liet me een video zien hoe een oproerpolitie werd tegengehouden en weggedreven door een grote groep mensen die zich goed aan elkaar vasthielden en geen hen ruimte gaven. Dat was dus de theorie. De praktijk zou vandaag uitwijzen dat dit niet functioneert wanneer een politie buitenproportioneel geweld gebruikt. Bij wijze van oefening gingen we met een groep van inmiddels ongeveer tweehonderd mensen voor de deur staan. Een advocaat die toezicht zou houden, vertelde dat het bieden van vreedzame, passieve weerstand volkomen legaal is. ‘Wanneer je te bang wordt door de dreiging met de politie vlak voor je, schaam je dan niet en verlaat dan gerust de groep’, zei de leider van het CDR.

Rond half zeven verschenen vijf Mossos d’Esquadra in gewoon uniform. Vanaf de vroege ochtend hadden ze al vanaf enige afstand op een heuveltje toe staan kijken. We werden opnieuw gesommeerd voor de deur te gaan staan. Dit keer was het menens. Het hoofd van de agenten vroeg of zij er door mochten om het gebouw te kunnen verzegelen. Toen men zei men weigerde om ze doorgang te verlenen, trokken ze zich terug. Wanneer het gebouw eenmaal verzegeld is, kan men er niet meer in. Het stemmen zou dan onmogelijk zijn, want het verbreken van een zegel is wél illegaal en kan leiden tot gerechtelijke vervolging. Vooralsnog bleven we bij de voordeur staan om verassingen van de kant van de politie te voorkomen. Gedurende de gehele dag bleven ze bij het stemlokaal aanwezig en zo nu en dan maakten ze een praatje met de burgermeester of het publiek. De relatie met de Catalaanse politie was ontspannen. Nu de slapers ook buiten waren, begon het meer te leven in het gebouw. De tafeltjes met stoelen en de verwijsborden werd op hun plaats gezet. Op een gegeven moment klonk er een groot gejuich. Enkele mensen, waaronder brandweerlieden, droegen witte plastic dozen boven hun hoofd en liepen achter elkaar tussen de menigte door het gebouw binnen. Het waren de stembussen die de Spaanse politie en Guardia Civil de afgelopen weken overal hadden gezocht.

4. De rol van de brandweer
De brandweer had deze dag de taak op zich genomen om de mensen ook bescherming te bieden tegen eventuele aanvallen van de politie, als was het een natuurramp die ons allen te wachten stond. Met hun brandweerbare pakken aan en helmen op waren zij beter beschermd tegen eventuele agressie van de kant van de politie. Bovendien zijn het potige kerels die met hun ‘uniformen’ respect afdwingen, inclusief bij de politiecorpsen die vaak met hen moeten samenwerken. Zij verdienen voor het werk dat ze gedaan hebben een medaille. Ze stonden vooraan in de mensenmenigte en waren de eersten die de klappen ontvingen. Echte burgerbeschermers.

5. Het democratische feest kan beginnen
Voordat om negen uur het stemlokaal open ging, werd er omgeroepen dat iedereen kon gaan stemmen in een willekeurig stemlokaal in Catalonië. Dit was fantastisch nieuws! Zou een lokaal door een politie worden belaagd of worden afgesloten, dan kon men uitwijken naar een ander stemlokaal. Om het referendum volkomen tegen te houden, zou de politie dus iedere stad, dorp of gehucht in geheel Catalonië de stemlokalen moeten sluiten; een onbegonnen werk, zelfs voor de 6000 man extra politie die enkele dagen tevoren waren gearriveerd uit andere delen van Spanje. Later werd bekend dat het Centrum voor Informatica en Telecommunicatie (CTTI) van de Generalitat onder leiding van staatssecretaris Jordi Puignero dit mogelijk had gemaakt met behulp van de BlockChain technologie: dezelfde techniek die gebruikt wordt voor BitCoin en andere digitale valuta. Op deze manier werd voorkomen dat men tweemaal zijn stem kon uitbrengen.

Het stemlokaal ging open. Om logistieke redenen werden de mensen in groepjes van tien personen naar binnen toegelaten. Door te controleren wie er naar binnen ging, wilde het CDR bovendien voorkomen dat er ongemerkt leden van de politie naar binnen zouden glippen en de stembussen in beslag zou nemen. Na ongeveer een half uur werd er omgeroepen dat men bericht had ontvangen dat de Policia Nacional en Guardia Civil elders met zeer harde hand de mensen voor de stemlokalen uit elkaar sloegen. De spanning steeg en we waren gewaarschuwd voor het ergste. De feestelijke stemming die er in eerste instantie was maakte plaats voor bezorgde blikken.

6. Vertraging
Kort nadat het stemmen begonnen was, werd omgeroepen dat het Internet van het stemlokaal overbelast was en men vroeg de Wifi van de mobiele telefoons uit te schakelen. Het probleem bleek echter van andere aard te zijn. De computerservers om het stemmen mogelijk te maken bleken niet te werken en men moest inloggen op andere servers die buiten Spanje stonden opgesteld. De servers van het CTTI hadden last van een DDOS aanval wat een overbelasting veroorzaakte. Het vermoeden was dat de Guardia Civil hier achter zat. Na ruim een uur was het probleem verholpen en kon er worden gestemd.

7. Bezoek van de vertegenwoordigers van de Spaanse democratie
In de loop van de middag werd iedereen die in het stemlokaal aanwezig was, plotsklaps naar buiten gestuurd. De metalen rolluiken tussen de hal en de zaal werden gesloten en de glazen puien naar buiten werden opengezet. Met had bericht ontvangen dat de Policia Nacional met ME busjes op weg naar ons dorp was. Het publiek werd gevraagd in de hal voor de rolluiken te gaan zitten. Anderen, waaronder ikzelf, stelden zich rechtop voor de ‘zitbrigade’. Ondanks de serieuze situatie, reageerde men in het algemeen redelijk ontspannen. Een kennis die voor het rolluik zat, vroeg me een foto van hem en zijn vrouw te maken. Ook hoorde ik ergens ‘pappa’ roepen. Het was mijn dochter die daar met haar clubje vrienden achterin zat. Op dat moment schrok ik erg en werd zeer ongerust. ‘Stel je voor als ze komen en ze slaan of schoppen mijn dochter! Een klap op haar handen en ze zal misschien geen meer piano kunnen spelen. Of erger nog: op haar hoofd’, ging door mijn hoofd. Achteraf gezien waren we allemaal verschrikkelijk naïef. We hadden nog nauwelijks de beelden van het gewelddadig politie optreden gezien. Na verloop van tijd kreeg men het bericht dat het vals alarm was en ging iedereen naar buiten. De rolluiken gingen open en het stemmen werd weer opgevat.

8. Bezoek van de internationale waarnemers
In de middag kregen we bezoek van enkele leden van de commissie van internationale waarnemers. Er klonk applaus van de aanwezigen. Ze informeerden bij de verantwoordelijken hoe het stemmen verliep en vonden dat alles technisch goed georganiseerd was. Daarna gingen ze eten in het Japans restaurant dat ons dorp rijk is. Iemand moet gedacht hebben dat je genodigde gasten altijd goed moet behandelen.

9. Een telefoontje
Tegen het einde van de middag werd ik gebeld. Het was mijn broer die in Nederland woont. ‘Hoe gaat het bij jullie?’ Klonk zijn stem bezorgt. Blijkbaar had hij de eerste beelden van het politiegeweld op TV gezien. ‘Redelijk goed. Gelukkig is de Spaanse politie niet hiernaartoe gekomen, maar het zag er wel even naar uit.’ Ik vertelde nog dat dit voor Spanje zeer grote gevolgen zou hebben want zij had haar eigen burgers met een militaire eenheid, de Guardia Civil, aangevallen. En dat is een doodzonde binnen de EU, zo had ik gelezen. ‘Ik ben er stelling van overtuigd dat men artikel 7 op Spanje zal toepassen.’ Hoe naïef kon ik toch zijn. Van Europa en de Unie hebben we nooit iets vernomen behalve dat het een intern conflict van de lidstaat Spanje is, dat iedereen zich ook daar aan de (grond)wet dient te houden en de valse belofte van de voorzitter van e Europese Raad, Donald Tusk, voor bemiddeling indien Puigdemont de Republiek niet zou doorzetten. Ook de president had toen nog het volste vertrouwen in de EU.

10. Voortijdige sluiting van het stemlokaal
Het stemlokaal zou tot acht uur ‘s-avonds open blijven. Rond vier uur kwam er af en toe nog iemand binnen: de meesten die wilden stemmen hadden dit in de ochtend al gedaan. In overleg tussen de burgermeester, de verantwoordelijken van het stembureau en het CDR werd besloten om het lokaal te sluiten en de stemmen te gaan tellen. Men wilde het risico voorkomen dat de politie alsnog de stembriefjes in beslag zou komen nemen. Het resultaat zou door de burgermeester om negen uur die avond op het grote plein bekend worden gemaakt.

We begonnen met het opruimen van de bar en het afbreken van de tent. Nadat het tellen van de stemmen was gedaan, kregen we een stembus in handen. Velen wilden op de foto samen met de veelgezochte plastic dozen. Het gebouw dat had gediend als stemlokaal werd afgesloten en ieder ging zijn weg. Het plein was al verlaten toen een groepje Mossos d’Esquadra een zegel plakte op de toegangsdeur van het gebouw.

Ook mijn eega en ik verlieten nu het plein. We spraken met de groep van de lokale ANC af om bij één van hen thuis nog wat na te praten in afwachting totdat de resultaten bekend zouden worden gemaakt. Toen we daar zaten, vroeg een iemand om stilte want ze had een voicemail binnengekregen van een vriendin van haar. Met een huilende stem hoorden we: ‘Het zijn echt schoften, die politie. Ik was in het stemlokaal. Één zo’n monster pakte mijn hand en brak al mijn vingers. Ik ben nu in het ziekenhuis’. We wisten al dat de politie erg hard op de menigte had ingeslagen. Maar nu begon het bij ons door te dringen hoe beestachtig de Spaanse politie en de Guardia Civil tekeer waren gegaan. De beelden zouden we later op de avond en in de komende dagen uitgebreid zien. Ook die van de geüniformeerde crimineel die de vingers van een jonge vrouw breekt, één voor één en in alle rust terwijl zij het uitschreeuwt van de pijn. Zo te zien zonder dat daar enige noodzaak voor was, want ze vormde geen enkele bedreiging. In een interview later las ik dat zij in het stemlokaal als vrijwilligster assisteerde om bejaarden te helpen met het stemmen.

11. De uitslag
Om negen uur gingen we gezamenlijk naar het plein waar het resultaat van de verkiezing bekend zou worden gemaakt. Hoewel het plein behoorlijk groot is, was het er bomvol. ‘Er hebben 3002 mensen gestemd, daarvan stemden er 71 tegen de onafhankelijkheid van Catalonië, 2893 voor en 38 stemden blanco. Dat betekend dat 96,4% van de stemmers gekozen hebben voor de Catalaanse onafhankelijke Republiek.’ Na deze aankondiging klonk er een luid gejuich. Wij van het ANC feliciteerden elkaar. Alle inspanningen van de afgelopen acht jaren concentreerden zich in dit moment. Hiervoor hadden we dit allemaal gedaan, dit was ons doel en het was ons gelukt! Emoties kregen nu even de vrije loop. Als afsluiting werd het Catalaanse volkslied ‘Els segadors’ (De maaiers) gezongen. Daarna namen mijn vrouw en ik afscheid van het groepje ANC activisten en gingen na een lange dag huiswaards.

Thuisgekomen wilden we nog zien en horen hoe het elders was gegaan. In een persconferentie op TV sprak president Carles Puigdemont het volk toe. Hij zei dat vandaag het Catalaanse volk door het verdedigen van de stembussen haar onafhankelijkheid heeft verdiend en beloofde de onafhankelijke Republiek Catalunya in de komende dagen uit te roepen. Een nieuw land was geboren. We konden rustig gaan slapen.

12. Nabeschouwing
Een jaar later, bij het herdenken van het referendum en het terug zien van de beelden van het politiegeweld, dezelfden die we al zo vaak gezien hebben of nieuwe die door de politie zelf werden gefilmd en de afgelopen dagen zijn gepubliceerd, kan ik mijn emoties nog steeds moeilijk bedwingen. Deze gruwelijke beelden van vreedzame mensen bij de stemlokalen die mishandeld werden veroorzaken nog steeds een immens gevoel van woede en onmacht. Nog steeds veroorzaken ze een brok in mijn keel en kost het me moeite een traan te onderdrukken. En ik weet dat ik niet de enige ben. De Catalanen voelen zich geschoffeerd, in hun waardigheid aangetast en hebben het trauma van deze gebeurtenissen nog steeds niet verwerkt. Velen werden geslagen, getrapt, aan hun armen en hun haren getrokken, en nog heel veel meer, of zagen dit met eigen ogen gebeuren. Die dag werden er in eerste instantie 890 gewonden onder de bevolking geregistreerd. later werd dit gecorrigeerd tot 1066 gewonden, waarvan twee ernstig. Een jonge man verloor zijn oog door een rubberen kogel van de politie; een wapen dat in Catalonië verboden is om te worden gebruikt. Een ander kreeg een hartinfarct en werd door de omstanders gereanimeerd terwijl de politie gewoon doorging met het uit elkaar halen van de demonstranten en de hulpverleners hun werk bemoeilijkten.

Dit alles omdat de mensen in Catalonië slechts één ding wilden: stemmen, stemmen om vreedzaam tot een overeenstemming te komen over een politieke kwestie, stemmen over hun eigen toekomst. Welke democraat ziet daar nu een misdaad in?