Een jaar geleden: De staatsgreep van 20 September

1. Inleiding

Op 1 Oktober is het een jaar geleden dat de Catalanen stemden over een onafhankelijke Republiek Catalonië. De Spaanse regering had het referendum niet toegestaan en het Catalaans Hooggerechtshof had de politie opdracht gegeven om het stemmen tegen te houden. De gehele wereld heeft toen de TV beelden kunnen zien van het gewelddadig politieoptreden tegen de mensen die in de rij stonden om hun stem uit te brengen.

In een vorig artikel schreef ik reeds dat het politieke conflict tussen Catalonië en Spanje begon op zes en zeven September: de dagen dat de referendumwet en de voorlopige grondwet (de juridische overgangswet) voor de Republiek in het Catalaanse Parlement behandeling werd genomen.

2. Huiszoekingen bij Catalaanse ministeries

De Guardia Civil en Policia Nacional hadden reeds huiszoekingen en invallen (dat zijn huiszoekingen zonder gerechtelijke toestemming) gedaan bij Catalaanse overheidsinstanties en privé bedrijven (waaronder drukkerijen en postbedrijven) op zoek naar informatie over het te houden referendum, stembriefjes, stembussen, propaganda materiaal en geadresseerde post van de Generalitat aan de stemgerechtigden. De spanning steeg pas echt goed toen de Guardia Civil huiszoekingen begon bij de ministeries van de Generalitat. In princiepe heeft alleen de Mossos d’Esquadra (de Catalaanse politie) toegang tot de Catalaanse overheidsgebouwen. Dit gebeurde in de vroege ochtend van 20 September 2017. Dezelfde dag werden ook alle bankrekeningen van de Catalaanse overheden door de Spaanse centrale overheid in beslag genomen. Zodoende kon er geen enkele Euro zonder de explicite toestemming van het Spaanse ministerie van financien worden uitgegeven, tot en met de ambulances die door de betaalpoortjes van de tolwegen moesten rijden. De facto was dit de opheffing van de Catalaanse autonomie. Deze dag wordt door veel Catalanen daarom als een staatsgreep beschouwd. Of tenminste het begin er van. Zij zou uitmonden in de gevangenneming en ballingschap van de Catalaanse politici, het ontslag van de regering van Puigdemont, de ontbinding van het Catalaanse Parlement en de opheffing van de autonomie onder het mom van grondwetsartikel 155. Dit alles geheel tegen de Spaanse grondwet en het Catalaanse Statuut in.

In de loop van de ochtend ontstonden spontane protesten voor de deuren van de Catalaanse ministeries die door de Guardia Civil werden doorzocht. De protestmanifestaties concentreerden zich uiteindelijk voor het ministerie van Economische Zaken, waar vicepresident Oriol Junqueres de dienst uitmaakte. Deze was op het moment van de inval niet aanwezig. Wel werden enkele hoge ambtenaren van dit departement en vertrouwelingen van hem gearressteerd. De protestmanifestatie zorgde er voor dat de Guardia Civil die binnen in het gebouw aanwezig waren, niet meer naar buiten konden. De dicht opeengepakte mensenmenigte verhinderde dit. De Guardia Civil had twee patrouille busjes voor de deuren van het ministerie geparkeerd. Iets wat zeer ongebruikelijk is bij een huiszoeking. Normaal wordt gebruik gemaakt van burgerauto’s of worden de politieauto’s uit het directe zicht geparkeerd om discreet te kunnen werken. Nog vreemder was het dat in de busjes geweren waren achtergelaten. Het onbeheerd achterlaten van vuurwapens is zelfs strafbaar. Toen dit werd ontdekt, hadden de Mossos d’Esquadra (Catalaanse politie), samen met vrijwilligers van het Assemblea Nacional Catalana (ANC), de gehele dag hun handen er vol aan om te voorkomen dat de wapens niet in verkeerde handen zouden vallen, terwijl journalisten en manifestanten op het dak van de busjes klommen.

Gedurende de gehele dag probeerden de leiders van de burgerbewegingen het ANC en Omnium Cultural, Jordi Sànchez en Jordi Cuixart, met de Guardia Civil te onderhandelen. Aan het einde van de dag klommen ook zij, in overleg met de Mosssos d’Esquadra, op de politiebusjes om het einde van de manifestatie aan te kondigen. Door een megafoon zeiden zij dat de manifestatie was afgelopen en zij vroegen de mensen om rustig uit elkaar te gaan. Na 22 uur konden de Guardia Civil, onder begeleiding van de Mossos d’Esquadra, bij het aanbreken van 21 September het gebouw verlaten.

Sànchez en Cuixart, samen met de manifestanten, lieten zich niet in de val lokken tot enige vorm van geweld en de politiewapens in de patrouille-autos bleven ongemoeid. Met grote zekerheid kan worden gesteld dat de wapens met opzet in de politiebusjes werden achtergelaten. Indien iemand deze wapens zou hebben opgepakt, zou dit een excuus zijn geweest om met militair ingrijpen het referendum tegen te houden. Als gevolg van het vreedzame protest voor de deuren van Economische Zaken werden de beide Jordi’s op 10 November 2017 voorwaardelijk gevangen gezet op verdenking van oproer, waarbij zij gewapend geweld zouden hebben gebruikt. Zij zitten nog steeds in voorarrest in afwachting van hun proces. De werkelijke reden is dat zij de Spaanse staat hebben uitgedaagd met hun streven naar de Catalaanse onafhankelijkheid. Het publiekatiebedrijf MediaPro maakte een documentaire van deze dag en laat zien dat de burgerleiders enkel probeerden om met de Guardia Civil te onderhandelen voor hun vrije uitgeleide.

3. Poging tot een inval bij La CUP

Diezelfde dag probeerde de Policia Nacional een inval te doen bij de politieke groepering La CUP. Leden en sympathisanten verschaarden zich voor de deuren van het kantoor en belemmerden de politie om binnen te komen. Het werd een ware belegering die negen uur zou duren. Uiteindelijk dropen ze af toen een gerechtelijk bevel uitbleef. Een politiecorps is in het algemeen een strak georganiseerde organisatie met een duidelijke, hiërarchische structuur. Een corps handelt nooit en te nimmer op eigen initiatief, maar altijd in opdracht van een meerdere, iemand met een hogere rang binnen het corps, een rechter of de politiek verantwoordelijke van het corps, meestal de minister van Binnenlandse Zaken. De Policia Nacional is hierop geen uitzondering. De inval bij La CUP werd dus in opdracht van de politieleiding of de Spaanse minister van Binnenlandse Zaken, Jorge Fernandez Diaz van de Partido Polular, uitgevoerd. In ieder geval handelde de politie niet in opdracht van een rechter, want zij konden geen gerechtelijk bevel tonen. Onvoorstelbaar in een democratie: een minister die, direct of indirect, zijn politie opdracht geeft om het hoofdkantoor van haar politieke tegenstander binnen te vallen!

4. Arrestaties

In totaal werden deze dag veertien hoge ambtenaren door de Guardia Civil gearresteerd. Één van hen werd ‘s-morgens vroeg thuis, in het bijzijn van zijn vrouw en kleine kinderen, zonder enige uitleg hardhandig en onder bedreiging van lange vuurwapens uit zijn huis gehaald. Lluís Salvadó en Josep Maria Jové, beiden nabije medewerkers van vicepresident Oriol Junqueras, vertellen dat de Guardia Civil hen op onmenselijke manier behandelden en er duidelijk op uit was om hen te vernederen. Toen zij hun beklag bij de rechter deden, werd hun gezegd dat zij op correcte wijze waren behandeld. De meeste gearresteerden werden binnen de wettelijke termijn van 78 uur weer vrijgelaten. Anderen moesten nog een tijdje langer in de kazerne van de Guardia Civil aan de Travessera de Gràcia vast blijven zitten. Vandaag de dag, een jaar na hun arrestatie, weten slechts twee van hen waarvoor zij worden aangeklaagd.

5. Extra politie

Dezelfde dag werden duizenden politiemanschappen (het preciese aantal werd nooit bekend gemaakt) vanuit geheel Spanje naar Catalonië overgebracht. Bij hun afscheid werden ze door het publiek toegeroepen ‘A por ellos’ (‘Tegen hen’), alsof ze ten strijde gingen tegen een vijand die de Spaanse soevereiniteit met geweld omver wilde werpen. De meesten zouden op drie cruise schepen verblijven in de havens van Barcelona en Tarragona. Met hun komst werd de spanning in Catalonië voelbaar en zichtbaar. Men begon zich serieus zorgen te maken.

6 De geleerde les

Vanaf die dag begon men te vermoeden waar Spanje toe in staat is om het referendum te voorkomen. Namelijk alles, van machtsmisbruik door partijdige rechters, spionagepraktijken tegen gekozen leiders tot en met het gebruik van militair geweld tegen de bevolking . Maar het is de Staat, met al haar machtsmiddelen die zij tot haar beschikking heeft, niet gelukt. Het referendum zou gewoon doorgaan. Wel brachten de Catalaanse politici enkele belangrijke veranderingen in de organisatie aan om represailles te ontwijken. Maar dat bleef tot op het laatste moment strikt geheim.